Алесь Бяляцкі, лаўрэат Нобелеўскай прэміі міру ў Беларусі

7 кастрычніка Нарвежскі Нобелеўскі камітэт у ключавы момант паслаў натхняльны сігнал сусветнай праваабарончай супольнасці, ушанаваўшы Нобелеўскай прэміяй міру 2022 года Алеся Бяляцкага, расійскую праваабарончую арганізацыю «Мемарыял» і ўкраінскі «Цэнтр грамадзянскіх свабод». Бяляцкі – беларускі дэмакратычны актывіст, вядомы сваёй працай у праваабарончым цэнтры «Вясна».

Гэтая ўзнагарода з’яўляецца абнадзейвальнай навіной для ўсяго беларускага дэмакратычнага руху, уключаючы прадстаўнікоў незалежных СМІ.

Ранні дэмакратычны рух

Бяляцкі быў адным з першых заснавальнікаў дэмакратычнага руху на Беларусі ў 1980-х гадах. Ён стварыў праваабарончы цэнтр «Вясна» ў 1996 годзе, праз два гады пасля таго, як Лукашэнка стаў прэзідэнтам. З таго часу арганізацыя паспяхова працягвае сваю праваабарончую дзейнасць, нягледзячы на ​​жорсткія рэпрэсіі, з якімі сутыкнуліся яе члены і валанцёры.

Бяляцкі знаходзіўся ў турме з 2011 па 2014 год па сумнеўных абвінавачаннях і зноў быў узяты пад варту ў ліпені 2021 года, стаўшы ў выніку чацвёртым зняволеным лаўрэатам у гісторыі Нобелеўскай прэміі міру. Цягам многіх гадоў праваабаронцы, у тым ліку зусім нядаўна эксперты ААН па пытаннях правоў чалавека, настойліва заклікалі да яго вызвалення.

Нягледзячы на міжнароднае прызнанне сваёй прынцыпова важнай працы, дэмакратычныя актывісты працягваюць падвяргацца жорсткім рэпрэсіям з боку рэжыму Лукашэнкі. Тут можна прачытаць нашу справаздачу аб асноўных падзеях, звязаных з рэпрэсіямі супраць незалежных СМІ і актывістаў у перыяд з сакавіка па жнівень 2022 года. Падрабязней пра справаздачу «Вясны» за верасень глядзіце ніжэй.

Атакі пачынаюцца са слоў і паклёпніцкіх кампаній

Выйшаўшы з турмы ў 2014 годзе, Бяляцкі даў доўгае інтэрв’ю тэлеканалу «Белсат», у якім распавёў пра небяспекі антыўкраінскай паклёпніцкай кампаніі ў расійскіх СМІ. Ён таксама папярэдзіў аб выкарыстанні Крамлём канцэпцыі «рускага свету» ў дачыненні да Украіны і Беларусі і аб адраджэнні імперыялізму ў пуцінскай Расіі. У тым жа інтэрв’ю ён сказаў, што незалежнасць Беларусі не трэба ўспрымаць як належнае.

Праз восем гадоў суверэнітэт Беларусі, якая кіруецца Лукашэнкам, знаходзіцца пад ціскам Расіі. Масква выкарыстоўвае тэрыторыю Беларусі ў сваёй вайсковай агрэсіі супраць Украіны, у якасці стартавай пляцоўкі для ракетных удараў, а ў апошні час — як палігон для «сумеснай расійска-беларускай рэгіянальнай групоўкі войскаў». Паўтараючы Пуціна, Лукашэнка сцвярджае, што Беларусь сутыкаецца з «дыверсіямі і правакацыямі» з боку Захаду. Папярэджанні Бяляцкага здаюцца амаль прароцкімі.

Спачатку маўчанне, потым дыскрэдытацыя і абразы

Шматгадзіннае маўчанне падкантрольных рэжыму СМІ і афіцыйных асоб пасля рашэння Нобелеўскага камітэта было парушана заявай прэс-сакратара МЗС Беларусі Анатоля Глаза. Як ён сказаў у інтэрв’ю расійскаму дзяржаўнаму агенцтву «РИА Новости», «у апошнія гады шэраг прынцыповых рашэнняў – а мы кажам пра прэмію міру – Нобелеўскага камітэта настолькі палітызаваны, што, прабачце, Альфрэд Нобель замучыўся пераварочвацца ў труне».

У той час як дзяржаўныя беларускія СМІ збольшага замоўчваюць Нобелеўскую прэмію міру 2022 года, ключавыя прапагандысты рэжыму не праігнаравалі гэтыя навіны на сваіх Telegram-каналах. Адзін з іх назваў Бяляцкага «малавядомым сядзельцам і прахіндзеем». Іншы падкантрольны рэжыму Telegram-канал напісаў, што Нобелеўскую прэмію міру падзялілі «беларускія паліцаі, расійскія ўласаўцы і ўкраінскія бандэраўцы».

У апошнім паведамленні праводзіцца вартая смеху паралель паміж сённяшнімі праваабаронцамі і памагатымі нацыстаў падчас Другой сусветнай вайны — класічны метад дыскрэдытацыі, які выкарыстоўваецца пракрамлёўскай машынай дэзінфармацыі. Ён заключаецца ў тым, каб любога, хто выступае супраць беларускага ці расійскага рэжымаў, называць нацыстам.

У сённяшняй Беларусі для лаўрэатаў Нобелеўскай прэміі мала суцяшальнага

Лаўрэат Нобелеўскай прэміі па літаратуры 2015 года Святлана Алексіевіч з’ехала з Беларусі, баючыся палітычна матываванага пераследу, у канцы 2020 года. На момант ад’езду яна з’яўлялася апошнім членам прэзідыума Каардынацыйнай рады на чале са Святланай Ціханоўскай, які не знаходзіўся ў выгнанні альбо пад вартай.

«Вясна» пад ударам…

Праваабарончы цэнтр «Вясна» падвяргаўся пастаянным атакам з боку беларускага рэжыму на працягу больш за двух дзесяцігоддзяў, і сітуацыя сур’ёзна пагоршылася пасля фальсіфікаваных прэзідэнцкіх выбараў 2020 года ў Беларусі. Шасцёра праваабаронцаў знаходзяцца за кратамі. Алесю Бяляцкаму і двум яго калегам пагражае да 12 гадоў пазбаўлення волі, калі іх прызнаюць вінаватымі ў «кантрабандзе» і «фінансаванні групавых дзеянняў, якія груба парушаюць грамадскі парадак». Абодва абвінавачванні абсурдныя і палітычна матываваныя.

Між тым некалькі прадстаўнікоў «Вясны» ўжо атрымалі драконаўскія турэмныя тэрміны. У верасні 2022 года 27-гадовая Марфа Рабкова, каардынатар валанцёрскай службы «Вясны», была прыгаворана да 15 гадоў пазбаўлення волі па выніках закрытага палітычна матываванага судовага працэсу — самага вялікага тэрміну, вынесенага праваабаронцу ў Беларусі.

Нягледзячы на ​​жорсткія рэпрэсіі супраць актывістаў і валанцёраў «Вясны», прадстаўнікі арганізацыі працягваюць старанна дакументаваць парушэнні правоў чалавека і аказваць падтрымку палітвязням і іх сем’ям. Нягледзячы на ​​тое, што старонкі «Вясны» ў сацыяльных сетках былі прызнаныя «экстрэмісцкімі» — ярлык, навешаны ў апошні час на сотні недзяржаўных арганізацый і СМІ ў Беларусі, — у гэтай каманды ёсць лаяльная аўдыторыя з больш чым 12 000 падпісчыкаў на кожнай з іх платформ, у тым ліку Telegram, Facebook, Twitter і Instagram. Актывісты працягваюць штодня публікаваць абноўленую інфармацыю, застаючыся самай надзейнай крыніцай дадзеных і рэкамендацый для тых, хто падвяргаецца пераследу/рэпрэсіям. Нягледзячы на ​​тое, што сайт «Вясны» заблакаваны беларускімі ўладамі, ён даступны праз звычайны VPN, працягвае функцыянаваць і рэгулярна публікуе справаздачы аб сітуацыі з правамі чалавека ў Беларусі.

…палітвязняў становіцца больш

Па дадзеных «Вясны», па стане на 1 кастрычніка 2022 года ў беларускіх пенітэнцыярных установах утрымлівалася 1324 палітвязні. У апошняй штомесячнай справаздачы «Вясны», апублікаванай у верасні 2022 года, гаворыцца, што палітвязнямі прызнаныя яшчэ 44 чалавекі.

Справаздачы «Вясны» аб сітуацыі з правамі чалавека: цяжкае чытанне

У справаздачы «Вясны» за верасень 2022 г. разглядаюцца выпадкі масавага пераследу за антываенныя пратэсты і погляды, прымяненне катаванняў і жорсткае абыходжанне падчас палітычна матываваных крымінальных расследаванняў, суды за выказванне меркаванняў і крытычных каментароў у сеціве і іншыя віды шырока распаўсюджаных парушэнняў правоў чалавека ў сучаснай Беларусі. Сярод усяго іншага ў справаздачы апісваецца справа 70-гадовага мужчыны, прыгаворанага да шасці гадоў пазбаўлення волі за размяшчэнне ў інтэрнэце «абразлівых» выказванняў у адрас Лукашэнкі, дзяржаўных чыноўнікаў і суддзяў.

… пакуль б’юць барабаны вайны

На фоне ўзмацнення ціску на Расію ў выніку ўкраінскага контрнаступлення ці будуць заявы расійскага і беларускага рэжымаў аб «правакацыях» Захаду ці Украіны маніпулятыўна выкарыстаныя, каб адкрыць новы фронт супраць Украіны на поўначы? Ці ўцягнуць рэжымы ў Маскве і Мінску беларускае грамадства ў вайну, і ці ўзмоцняцца яшчэ больш рэпрэсіі? Гэтая перспектыва ясна праглядаецца ў Расіі.

Некалькі навучальных слоў

Нягледзячы на ​​тое, што Бяляцкі знаходзіцца ў турме, яго словы працягваюць гучаць. У відэаінтэрв’ю, размешчаным на старонцы Нобелеўскай прэміі, ён кажа: «Я спадзяюся, што Беларусь стане паўнапраўным членам еўрапейскай сям’і нацый. Гэта мая самая вялікая мара».

На старонцы Нобелеўскай прэміі ў Facebook ён таксама кажа: «У нашай працы высокія мэты, і гэта патрабуе велізарных намаганняў. І гэта таксама патрабуе шмат пакут і цярплівасці».

Адзін з яго калег неяк сказаў: «Калі я адчуваю безнадзейнасць, адчай, калі я не бачу святла, я ўспамінаю Алеся». Сам Бяляцкі часта казаў: «Я ўпэўнены, што дэмакратыя пераможа».

Няхай надзея Алеса спраўдзіцца, і няхай ён асабіста будзе ў Осла 10 снежня, каб атрымаць сваю Нобелеўскую прэмію міру.

Больш падрабязную інфармацыю можна прачытаць у нашым раздзеле пра Беларусь.