Дэзынфармацыя аб цяперашнім расійска-ўкраінскім канфлікце — развянчана сем міфаў
Яшчэ адзін дзень, яшчэ адна хлусня пра Украіну і цяперашнюю напружанасць на расійска-ўкраінскіх межах. Ва ўмовах незаконнай анексіі Крымскага паўвострава ў 2014 годзе і сваёй пастаяннай ваеннай агрэсіі супраць Украіны Расія праводзіць пастаянную і скаардынаваную кантраляваную дзяржавай кампанію дэзынфармацыі, нацэленую на расійскае насельніцтва, краіны-суседзі з Расіяй, Еўрапейскі саюз і краіны за яго межамі, у прыватнасці, з мэтай уплыву на грамадскую думку. Атрымліваючы падтрымку ад кантраляваных дзяржавай СМІ і больш шырокай «экасістэмы» пракрамлёўскіх СМІ, расійскія ўлады не шкадуюць намаганняў, каб ачарніць Украіну, паказаць яе як пагрозу сусветнай бяспецы і атакаваць міжнародную супольнасць за падтрымку ўкраінскага суверэнітэту, тэрытарыяльнага суверэнітэту, цэласнасці і незалежнасці ў яе міжнародна прызнаных межах. Расійская кампанія таксама наўпрост арыентавалася на ролю Еўрапейскага саюза і іншых гульцоў, у прыватнасці НАТА, няправільна прадстаўляючы іх як меркаваныя агрэсіўныя пагрозы супраць «законных праблем бяспекі» Расіі. Нядаўняе вайсковае нарошчванне Расіі, якое пачалося вясной 2021 года на мяжы з Украінай і на незаконна анексаваным Крымскім паўвостраве, толькі ўзмацніла гэты шквал дэзынфармацыі.
У гэтым аглядзе мы разглядаем найбольш распаўсюджаныя і небяспечныя міфы — і часта адкрытую хлусню — звязаныя з расійска-ўкраінскім канфліктам.
Міф 1: «Цяперашняя напружанасць — вынік устойлівых агрэсіўных паводзін Украіны і яе саюзнікаў на Захадзе. Расія нічога не робіць, акрамя як абараняе свае законныя інтарэсы і не нясе адказнасці за гэты канфлікт».
Хлусня. Справа ў тым, што Расія працягвае парушаць міжнароднае права, а таксама іншыя пагадненні, якія яна ўзяла на сябе. Незаконна анексіруючы паўвостраў Крым і здзяйсняючы акты ўзброенай агрэсіі супраць Украіны, Расія, адзін з пастаянных членаў Рады бяспекі ААН, парушыла як мінімум 12 міжнародных і двухбаковых дагавораў. Да іх адносяцца Статут ААН, Хельсінкскі заключны акт і Парыжская хартыя, якія гарантуюць суверэнную роўнасць і тэрытарыяльную цэласнасць дзяржаў, непарушнасць меж, устрыманне ад пагрозы сілай або яе прымянення, а таксама свабоду дзяржаў выбіраць або змяняць іх уласныя меры бяспекі.
Іншымі словамі, дзеянні Расіі, якія падрываюць і пагражаюць тэрытарыяльнай цэласнасці, суверэнітэту і незалежнасці Украіны, у прыватнасці на Данбасе, з’яўляюцца незаконнымі. Яны працягваюць пагражаць еўрапейскаму парадку бяспекі ў яго аснове і ставяць пад пагрозу міжнародны парадак, заснаваны на правілах.
Што тычыцца ахвяр, Украіна панесла сур’ёзныя страты ў канфлікце з Расіяй, які працягваецца. У выніку расійскай агрэсіі загінулі каля 14 тысяч украінцаў, і значна больш параненых. Канфлікт таксама прывёў да перасялення больш за 1,5 мільёна жыхароў (вымушаных перасяленцаў) з Крымскага паўвострава і на ўсходзе Украіны.
Міф 2: «Гэты канфлікт выклікала сітуацыя ва Украіне. Ёсць доказы таго, што Украіна чыніць зверствы супраць свайго рускамоўнага насельніцтва на ўсходзе краіны. Расія павінна ўмяшацца, не ў апошнюю чаргу таму, што Украіна і Расія — «адна нацыя». Украіна проста належыць да «прывілеяванай сферы ўплыву Расіі».
Хлусня. Сцверджанні, што Украіна нападае на ўласную тэрыторыю і пераследуе ўласных грамадзян, абсурдныя. Каб актывізаваць унутраную падтрымку ваеннай агрэсіі Расіі, расійскія дзяржаўныя СМІ нястомна імкнуліся ганіць Украіну, абвінавачваючы яе ў нібыта генацыдзе на ўсходзе Украіны, праводзячы беспадстаўныя паралелі з нацызмам і Другой сусветнай вайной і фабрыкуючы гісторыі, накіраваныя на тое, каб выклікаць негатыўны эмацыянальны акорд у аўдыторыі.
Такіх сфабрыкаваных гісторый шмат, што лепш за ўсё ілюструе вядомы прыклад рэпартажу расійскага тэлебачання, у якім украінскія сілы абвінавачваюцца ў распяцці маладога хлопчыка на ўсходзе Украіны ў пачатку канфлікту. Праверкі фактаў хутка даказалі, што гісторыя была цалкам выдуманая. Падобныя гісторыі працягваюць з’яўляцца.
У рэчаіснасці няма ніякіх доказаў таго, што рускамоўныя або этнічныя рускія жыхары на ўсходзе Украіны падвяргаюцца пераследу, не кажучы ўжо пра генацыд, з боку ўкраінскіх уладаў. Гэта пацвярджаецца ў паведамленнях, апублікаваных Радай Еўропы, Вярхоўным камісарам ААН па правах чалавека і АБСЕ.
Сцверджанне аб тым, што Украіна і Расія «адна нацыя», часта выкарыстоўваецца і з’яўляецца адным з самых старажытных і глыбока ўкаранёных міфаў, якія выкарыстоўваюцца супраць Украіны. Нават з доўгатэрміновай гістарычнай перспектывы гэты аргумент не слушны. У той час як яны маюць агульныя карані, якія ўзыходзяць да Кіеўскай Русі, якая існавала з IX стагоддзя да сярэдзіны XIII стагоддзя, сцвярджаць, што ўкраінцы і рускія з’яўляюцца адной нацыяй праз 800 гадоў, — азначае проста хлусіць. Нягледзячы на працяглыя перыяды замежнага кіравання, Украіна мае моцную нацыянальную культуру і самабытнасць і з’яўляецца суверэннай краінай.
Паняцце «агульнарасійскай нацыі» без палітычных меж — ідэалагічная канструкцыя яшчэ з імперскіх часоў, якая выкарыстоўвалася як інструмент для падрыву ўкраінскага суверэнітэту і нацыянальнай ідэнтычнасці. З 2014 года расійскі ўрад з новай сілай культывуе гэты міф, спрабуючы рацыяналізаваць і апраўдаць сваю ваенную агрэсію супраць Украіны.
Паняцце «сферы ўплыву» не павінна ўжывацца ў 21-ым стагоддзі. Як і ўсе суверэнныя дзяржавы, Украіна свабодна вызначае свой шлях, сваю знешнюю палітыку і палітыку бяспекі і саюзы, а таксама ўдзел у міжнародных арганізацыях і ваенных саюзах.
Каб прасунуць ідэю, што Украіна належыць да «сферы ўплыву Расіі», расійскія ўлады і кантраляваныя дзяржавай СМІ часта заяўляюць, што Украіна не з’яўляецца «сапраўднай» дзяржавай. Расійская прапаганда, якая спансіруецца дзяржавай, спрабуе скажаць гісторыю, каб легітымізаваць ідэю, што Украіна належыць да натуральнай сферы інтарэсаў Расіі.
Міф 3: «У любым выпадку, Украіна павінна павярнуцца да Расіі, таму што ЕС і Захад не зацікаўленыя ў гэтай краіне і адмовіліся ад яе».
Хлусня. ЕС мае стратэгічнае партнёрства з Украінай. Фактычна, Украіна ператварылася ў аднаго з найбліжэйшых партнёраў ЕС; у апошнія гады гэтае партнёрства было замацавана Пагадненнем аб асацыяцыі паміж Украінай і ЕС, а таксама працуе Паглыбленая і ўсёабдымная зона свабоднага гандлю. Сёння ЕС з’яўляецца найбуйнейшым гандлёвым партнёрам Украіны, на яго долю прыпадае больш за 40% яе тавараабароту. ЕС падтрымлівае шырокі спектр праграм ва Украіне ў рамках Усходняга партнёрства ЕС і падтрымлівае Украіну ў рэалізацыі яе праграмы рэформаў. З 2014 года ЕС выдзеліў Украіне 17 мільярдаў еўра ў выглядзе крэдытаў і грантаў.
З 2014 года ЕС цвёрда падтрымлівае суверэнітэт, тэрытарыяльную цэласнасць і незалежнасць Украіны ў яе міжнародна прызнаных межах і ўжывае абмежавальныя меры супраць Расіі за наўмысную дэстабілізацыю Украіны, у тым ліку на Крымскім паўвостраве. ЕС таксама падтрымлівае Украіну ва ўмацаванні яе ўстойлівасці да дэзынфармацыі і кібератак.
Міф 4: «У цяперашнім крызісе вінаватыя НАТА і Захад. Калі б яны выканалі сваё абяцанне не пашыраць альянс, Расія не адчувала б сябе пад пагрозай».
Хлусня. Такое абяцанне ніколі не было дадзена, і гэтага ніколі не прасілі ў НАТА. Расійскія дзяржаўныя СМІ часта сцвярджаюць, што савецкаму лідару Міхаілу Гарбачову было «вусна» абяцана, што НАТА не будзе пашырацца за межы аб’яднанай Нямеччыны. Насамрэч, сам Гарбачоў у 2014 годзе абверг гэта ў інтэрв’ю, сказаўшы, што «тэма пашырэння НАТА наогул не абмяркоўвалася і не падымалася ў тыя гады. Я кажу гэта з поўнай адказнасцю. Ніводная ўсходнееўрапейская краіна не ўздымала гэтае пытанне нават пасля таго, як Варшаўская дамова спыніла сваё існаванне ў 1991 годзе».
Гэтыя так званыя вусныя дамоўленасці — выдумка. Члены НАТА ніколі не бралі на сябе палітычныя або юрыдычна звязвальныя абавязацельствы не пашыраць саюз за межы аб’яднанай Германіі.
Сцверджанне аб тым, што НАТА паабяцала не пашырацца, у корані няправільна адлюстроўвае прыроду альянсу. НАТА як абарончы саюз не «пашыраецца» ў імперыялістычным сэнсе. Рашэнні адносна сяброўства ў НАТА прымаюцца па кожным асобным заяўніку і цяперашнімі 30 саюзнікамі па НАТА. Кожная суверэнная дзяржава можа выбраць свой шлях, і памежныя дзяржавы — у дадзеным выпадку Расія —не маюць права ўмешвацца.
Міф 5: «З-за агрэсіўнага пашырэння НАТА Расія цяпер «акружаная ворагамі» і павінна абараняцца».
Хлусня. Ні адна краіна або альянс не плануюць уварвацца ў Расію. Расіі ніхто не пагражае. Фактычна ЕС і Украіна з’яўляюцца яркімі прыхільнікамі ўсталяванага парадку еўрапейскай бяспекі. Памятайце, што Расія з’яўляецца самай вялікай па геаграфіі краінай у свеце з насельніцтвам больш за 140 мільёнаў чалавек і мае адну з самых вялікіх узброеных сіл у свеце з найбольшай колькасцю ядзернай зброі. Абсурдна паказваць Расію як краіну, якая знаходзіцца пад вострай пагрозай. З пункта гледжання геаграфіі, менш за адну шаснаццатую частку сухапутнай мяжы Расіі — з членамі НАТА. З 14 краін, якія мяжуюць з Расіяй, толькі пяць з’яўляюцца сябрамі НАТА.
Таксама няма аргументаў, якія б пацвярджалі, што ваенная сіла з’яўляецца адзіным рашэннем. Ёсць некалькі міжнародных арганізацый, двухбаковых пагадненняў і фарматаў, на падставе якіх Расія можа весці сумесны і мірны дыялог — напрыклад, у рамках АБСЕ і рэжымаў кантролю над узбраеннямі. ЕС трымае адкрытымі каналы камунікацыі з Расіяй як неад’емную частку палітыкі ЕС у дачыненні да Расіі, якая складаецца з пяці кіруючых прынцыпаў. Няма недахопу ўстояных фарматаў зносін. Аднак як суверэнная краіна Украіна мае поўнае права выбіраць сваю палітыку і саюзы. Меркаванне, што Расія павінна мець права вета на суверэнныя рашэнні Украіны, беспадстаўнае. У сувязі з гэтым ні ЕС, ні НАТА не прэтэндуюць на права вета на тое, якія дзяржавы могуць быць членамі Арганізацыі Дагавора аб калектыўнай бяспецы (АДКБ), таму што ЕС і НАТА не з’яўляюцца ўдзельнікамі гэтай дамовы.
Міф 6: «У любым выпадку Расія не нясе адказнасці за цяперашнюю напружанасць ва Украіне. Украіна свядома парушыла мінскія пагадненні, і Захад узбройвае Украіну далей. Расія павінна хутка рэагаваць, абараняючы свае межы. Правакацыя ідзе з Захаду».
Хлусня. Фактычна, менавіта Расія сабрала 140 тысяч вайскоўцаў і тэхніку на межах Украіны, у тым ліку на незаконна анексаваным Крымскім паўвостраве.
Расія з’яўляецца ўдзельнікам мінскіх пагадненняў, і гэта апошнія афіцыйныя дакументы, у якіх Расія пацвярджае суверэнітэт і тэрытарыяльную цэласнасць Украіны. Аднак Расія не выканала са свайго боку мінскіх пагадненняў. Расійскі бок і яго давераныя асобы не здолелі выканаць рэжым спынення агню, адвесці ўсе цяжкія ўзбраенні, ажыццявіць поўны абмен палітычнымі зняволенымі і забяспечыць дастаўку гуманітарнай дапамогі на аснове міжнароднага механізма. Наадварот, Расія ўзмацняе незаконныя ўзброеныя фармаванні на ўсходзе Украіны. Расія таксама не дазваляе бесперашкодны доступ назіральнікаў СММ АБСЕ, у тым ліку да ўкраінска-расійскай мяжы, дзе (вельмі абмежаваная) маніторынгавая місія была спынена з-за расійскага вета летам 2021 года.
Без поўнага выканання рэжыму спынення агню, адводу цяжкіх узбраенняў, а таксама дазволу на поўны доступ да ўсіх тэрыторый для назіральнай місіі АБСЕ цяжка абмяркоўваць выкананне палітычных частак Мінска-ІІ. Тым не менш, Украіна выканала столькі мінскіх пагадненняў, наколькі можна гэта разумна зрабіць, не маючы кантролю над тэрыторыяй, і прыняла меры па кожным пункце. У 2014 годзе быў прыняты і пашыраны закон аб асаблівым статусе і амністыі (2014 г.), падрыхтаваны праекты закона аб мясцовых выбарах (2014 г.). Украіна прыняла папраўкі ў канстытуцыю, каб даць больш аўтаноміі тэрыторыям, якія знаходзяцца па-за яе кантролем (2015 г.).
Міф 7: «ЕС у любым выпадку слабы і бескарысны. Навошта нават размаўляць з ЕС?»
Хлусня. Расійскі палітычны істэблішмент шмат папрацаваў над тым, каб пераканаць свет, што ЕС слабы і не зацікаўлены ў прасоўванні міжнароднага міру і бяспекі. Расійскія афіцыйныя асобы і дзяржаўныя СМІ звычайна прадстаўляюць ЕС як бескарысны і няздольны справіцца з крызісамі, незалежна ад таго, ці гэта расійска-ўкраінскі канфлікт або любое іншае міжнароднае пытанне. У студзені 2022 года міністр замежных спраў Сяргей Лаўроў зайшоў так далёка, што абвінаваціў ЕС у «імпатэнцыі».
Тое, што ў Еўропе пасля заканчэння Другой сусветнай вайны быў мір, — дастатковы доказ, каб абвергнуць гэтае сцверджанне. ЕС у каардынацыі з ААН, НАТА, АБСЕ, Саветам Еўропы, членамі G7 і іншымі міжнароднымі партнёрамі ўнёс адчувальны ўклад у мір і бяспеку ў шырокім еўрапейскім рэгіёне і за яго межамі, у тым ліку ва Украіне.
ЕС таксама з’яўляецца найбуйнейшай у свеце інтэграванай эканамічнай зонай і найбуйнейшым гандлёвым партнёрам Украіны. Амбіцыйнае Пагадненне аб асацыяцыі паміж ЕС і Украінай збліжае Украіну і ЕС, падтрымліваючы рэформы ва Украіне, адкрываючы адзіны рынак ЕС, гарманізуючы законы, стандарты і правілы ў розных сектарах.