Навіны і аналітыка
Read this article in EN RU IT ES FR DE PL BY HY AZ UA RO KA

«Мой сябар думае, што Біл Гейтс збіраецца чыпаваць чалавецтва». І што рабіць?

05 сакавіка, 2021

Кароткі даведнік па зносінах з людзьмі, якія вераць у тэорыі змовы аб вакцынах.

«Вакцыны вельмі важныя і зусім не страшныя. Раз і ўсё!» – заспакойвае марабу напалоханага бегемота, які не адважваецца на прышчэпку ў савецкім мультфільме 1966 года. Прайшло больш за 50 гадоў, і ва ўмовах глабальнай пандэміі COVID-19 вакцыны гэтак жа важныя, як і раней, але паведамленні ад некаторых нядобрасумленных СМІ i акаўнтаў у сацсетках не так абнадзейваюць.

На працягу ўсёй пандэміі неабгрунтаваныя заявы з самых цёмных куткоў інтэрнэту аб вакцынах, напрыклад «Біл Гейтс скарыстаецца вакцынай, каб чыпаваць чалавецтва», знайшлі новы прытулак у крамлёўскіх i шэрагу iншых сродкаў дэзінфармацыі. Разнастайныя дэзінфармуючыя даныя пра здароўе працягваюць цыркуляваць у сацыяльных сетках, выклікаючы блытаніну і пагаршаючы крызіс у галіне аховы здароўя.

Многія лічаць сцвярджэнні аб «мікрачыпах» Microsoft у вакцынах абсурднымі. Але што рабіць з людзьмі, якія так не думаюць? Як размаўляць з тымі, хто падтрымлівае звязаныя з вакцынамі тэорыі змовы, якія трапляюцца ў інтэрнэце?

Вось некалькі карысных парадаў:

Калі вы сутыкаецеся з дэзінфармацыяй або тэорыямі змовы аб вакцынах у сацыяльных сетках, слушным правілам будзе паведаміць аб гэтым адміністрацыі, паколькі гэта можа ісці насуперак палітыцы платформы. Узаемадзеянне з такім кантэнтам (нават адмоўны каментар) можа паспрыяць яго далейшаму распаўсюджванню.

Што, калі хтосьці з блізкіх людзей – сябар, каханы/-ая, сусед – верыць у ілжывыя сцвярджэнні і тэорыі змовы аб вакцынах і прытрымліваецца іх? Сцвярджэнні аб тым, што Папа патрабуе ад сваёй паствы прайсці вакцынацыю ў якасці паслугі глабальным фармацэўтычным кампаніям, могуць здавацца смешнымі, але здзекавацца, ганьбіць або злавацца на каго-небудзь, хто сапраўды гэтым занепакоены, можа быць контрпрадуктыўна.

Незалежна ад адукацыі людзі могуць адчуваць сумненні і трывожыцца, што можа быць выклікана абгрунтаванымі асцярогамі з нагоды бяспекі і эфектыўнасці вакцын. Ставіцца да іншых з павагай і з гатоўнасцю слухаць — ключ да змястоўнай і рэзультатыўнай размовы.

Акадэмічныя даследаванні пацвярджаюць, што мы схільныя прымаць рашэнні аб вакцынах, грунтуючыся не толькі на навуковых фактах або медыцынскіх аргументах, але таксама на сацыяльных, культурных, эканамічных і палітычных фактарах, уласным досведзе і маральных перакананнях. Карацей кажучы, прычыны для веры ў неабгрунтаваныя сцвярджэнні аб вакцынах выходзяць далёка за рамкі простай адсутнасці ведаў.

Даследаванне, праведзенае ў 2017 годзе ў часопісе Nature Human Behaviour, выявіла статыстычна значную сувязь паміж нерашучасцю ў дачыненні да вакцынацыі і маральнымі каштоўнасцямі ў двух вялікіх групах амерыканскіх бацькоў. Людзі, якія вельмі вагаліся наконт вакцынацыі, знаходзіліся пад уплывам пераканання, што вакцыны апаганяць «чыстыя» целы іх дзяцей. Яны таксама лічылі, што ўрады не павінны «кантраляваць» паводзіны кожнага чалавека.

Дэзінфарматары даволі добра разумеюць, як злоўжываць такімі перакананнямі і выкарыстоўваць іх у сваіх інтарэсах. Неабгрунтаваныя заявы ў сацыяльных сетках аб тым, што вакцыны могуць змяняць ДНК чалавека або заражаюць яго ВІЧ, малярыяй або «часціцамі 5G», апелююць да эмоцый, а не фактаў. Такія сцвярджэнні заснаваны на глыбока ўкараніўшыхся перакананнях аб неабходнасці абараняць нашы целы (і целы нашых дзяцей) ад усяго «ненатуральнага», «бруднага» або «небяспечнага», малюючы вакцыны менавіта такімі рэчывамі.

Аналагічным чынам сцвярджэнні аб тым, што вакцыны ад COVID-19 будуць выкарыстоўвацца ў якасці падставы для «чыпавання» і кантролю над чалавецтвам, скіраваны на выкарыстанне нашых пачуццяў аб свабодзе і асабістай самастойнасці (у рэшце рэшт, палітыка вакцынацыі мае элементы калектывізму).

Усведамленне таго, што маральнымі перакананнямі можна маніпуляваць, – цяжкі і непрыемны працэс. Паспрабуйце заахвоціць крытычны самааналіз, задаючы пытанні аб трывогах і страхах, звязаных з вакцынамі. І будзьце гатовыя слухаць без асуджэння.

Людзі, якія сумняваюцца ў эфектыўнасці вакцынацыі, верагодна, не хочуць наўмысна прычыняць шкоду сабе або сваім блізкім. Як лаканічна выказалася адна маці падчас выступу на канферэнцыі TED, калі гаворка ідзе аб вакцынах, большасць бацькоў «вельмі баяцца зрабіць штосьці няправільна».

У пэўным сэнсе вакцыны – ахвяры свайго поспеху. Мы чытаем пра такія захворванні, як воспа, у падручніках гісторыі, а не на сайтах навін, менавіта таму, што вакцыны дапамаглі іх выкараніць. Але гэта таксама робіць патэнцыйную рызыку (нават невялікую) пабочных эфектаў вакцыны больш «рэальнай», чым пагрозу самога захворвання.

Магчыма, гэта выпадак вашага любімага чалавека/сябра/суседа? Ці могуць яны баяцца вакцыны больш, чым хваробы толькі таму, што апошняя здаецца больш аддаленай пагрозай? Майце на ўвазе, што некаторыя дэзінфарматары, уключаючы пракрамлёўскія i некаторыя iншыя нядобрасумленныя СМІ і іх давераныя асобы, распаўсюджваюць сцвярджэнні, якія падсілкоўваюць менавіта такія настроі, напрыклад, сцвярджаючы, што крызіс з каронавірусам быў справакаваны сродкамі масавай інфармацыі або «буйнымі фармацэўтычнымі кампаніямі» у асабістых дзелавых інтарэсах.

Усталяванне агульнай пазіцыі з нагоды (спадзяёмся) патрэбнасці прыняць найлепшае рашэнне для свайго здароўя адкрывае магчымасць дыялогу. Пазбягайце «серыі аспрэчанняў», якія могуць прывесці да антаганізму і гневу. Паспрабуйце размаўляць на эмацыйным і асабістым узроўнях. Чаму для вас важна, каб яны паступалі «правільна», калі гаворка ідзе пра вакцыны? Прызнанне ў тым, што вы турбуецеся аб іх дабрабыце, можа стаць магутным стымулам перагледзець свае погляды. Асабістыя гісторыі, якія распавядаюць, чаму вы ўпэўненыя ў вакцынах (вы можаце даведацца больш аб мерах засцярогі ў дачыненні бяспекі вакцын), часта могуць быць больш пераканаўчымі, чым абстрактныя развагі. Гэта важна зрабіць, паколькі нават знаёмства з тэорыяй змовы можа мець неспрыяльныя наступствы нават для людзей, якія не падтрымліваюць гэту тэорыю.

Нядаўна Атлантычны савет акцэнтаваў увагу на даследаванні, якое паказала, што кластары праціўнікаў вакцынацыі ў інтэрнэце выкарыстоўваюць больш разнастайны наратыў, чым кластары прыхільнікаў вакцынацыі. Прасцей кажучы: Заявы супраць вакцынацыі зрэдку тычацца выключна вакцын. Яны займаюцца больш шырокімі тэмамі, звязанымі з (альтэрнатыўнай) аховай здароўя і агульным дабрабытам. Такім чынам, ствараецца больш шырокая сетка, чым у традыцыйным наратыве за вакцынацыю, які заснаваны на навуковых даных і паведамленнях устаноў аховы здароўя.

Напрыклад, на старонцы Facebook, прысвечанай «альтэрнатыўнай» медыцыне і арыентаванай на ўкраінцаў, робіцца шэраг заяў, якія злучаюць вакцыны ад каронавіруса з «небяспечнымі» наначасціцамі і тэхналогіямі 5G. На гэтай жа старонцы распавядаецца пра цуды аювердычнай медыцыны і карысць кавы для хворых на рак.

Гэта не азначае, што кава і аюрведа абавязкова шкодныя, але людзі, якія сочаць за такімі тэмамі ў сацыяльных сетках, могуць ненаўмысна прачытаць зманлівую і шкодную інфармацыю аб вакцынах. Больш за тое, чым больш людзей верыць у праўдзівасць пэўных ідэй, тым больш верагоднымі яны падаюцца. Вось чаму ваша прысутнасць у тэорыі змовы і бурбалках дэзінфармацыі дапамагае гэтым поглядам замацавацца ва ўласным мысленні.

Калі ваш любімы чалавек або сябар знаходзяцца ў падобнай «альтэрнатыўнай» бурбалцы, заахвочвайце іх сачыць за старонкамі і людзьмі, якія дзеляцца цікавым і надзейным, заснаваным на фактах змесцівам. Сувязь з навукоўцамі, акадэмікамі, незалежнымі СМІ, спецыялістамі па праверцы фактаў і іншымі падобнымі суполкамі – добры спосаб атрымаць імунітэт ад дэзінфармацыі ў інтэрнэце, у тым ліку аб вакцынах.

Тыя, хто прытрымліваюцца тэорыяў змовы, часта лічаць сябе крытычна думаючымі людзьмі. Невыпадкова вядучы пракрамлёўскага дэзінфармацыйнага агенцтва RT заклікае сваю аўдыторыю «задаваць больш пытанняў».

Але, як паказвае гэты карысны артыкул на BBC, дух сумневу на самой справе з’яўляецца ключавым момантам для рацыянальнага мыслення. Мэта не ў тым, каб зрабіць іншага чалавека менш зацікаўленым або скептычным, а ў тым, каб змяніць прадмет яго/яе зацікаўленнасці або скепсісу. Пачніце задаваць пытанні.

Тэорыі змовы, як правіла, малююць складаныя рэальнасці шырокімі і размашыстым мазкамі, тлумачачы «ўсё» і даючы адказы на ўсе магчымыя пытанні адразу. Як сцвярджаў сацыёлаг Джон Ганьён, «розніца паміж навуковай тэорыяй і тэорыяй змовы заключаецца ў тым, што ў навуковай тэорыі ёсць дзіркі». Падчас глабальнай пандэміі «усёведанне», якое забяспечваецца тэорыямі змовы, можа стаць крыніцай пазбаўлення ад паўсядзённых трывог. Падумайце, ці не звяртаецца чалавек да сумнеўных крыніц, каб задаволіць сваю патрэбу ў інфармацыі.

Акрамя таго, дэзінфармацыя выкарыстоўваецца не толькі ў палітычных, але і ў камерцыйных мэтах. Згодна з Глабальным індэксам дэзінфармацыі, чвэрць мільярда долараў штогод выплачваюцца тысячам дэзінфармацыйных сайтаў кампаніямі, якія займаюцца рэкламнымі тэхналогіямі і размяшчаюць рэкламу шматлікіх вядомых брэндаў. Вэб-сайты, якія прапагандуюць «альтэрнатыўныя» лекавыя сродкі замест вакцын, часта размяшчаюць рэкламу сумніўных харчовых дабавак, спрабуючы атрымаць прамую фінансавую выгаду ад сваіх наведвальнікаў. Дэзінфарматары таксама могуць «манетызаваць» падпісчыкаў сацыяльных сетак або выкарыстоўваць іх для павышэння рэпутацыі.

Паспрабуйце спытаць чалавека, каму ён ці яна давярае у пытаннях, звязаных са здароўем і вакцынамі, і чаму. Заахвочвайце людзей разважаць пра тое, як яны шукаюць і ацэньваюць інфармацыю, у тым ліку аб матывах тых, хто распаўсюджвае паведамленні супраць вакцынацыі.

Калі прытрымлівацца гэтых крокаў, у вас можа атрымацца канструктыўная размова і, ў канчатковым выніку, ваш сябар або каханы чалавек выберуцца з трусінай нары тэорыі змовы. Але не чакайце хуткіх вынікаў.

Нашы погляды і пачуцці ў дачыненні да здароўя і дабрабыту глыбока асабістыя і складаныя, і наўрад ці яны зменяцца раптоўна. Акрамя таго, як адзначае Марк Лорч, прафесар камунікацыі і хіміі ва Ўніверсітэце Халла, новыя звесткі ствараюць неадпаведнасці ў нашых поглядах, што можа выклікаць эмацыйны дыскамфорт. Таму, калі вы будзеце надта моцна націскаць, існуе рызыка, што чалавек прыдумае апраўданні і фактычна ўмацуе свае погляды, нягледзячы на ​​доказы.

Дэманструючы спачуванне чалавеку, нават калі вы цалкам супраць тэорыяў змовы, вы ўжо можаце змяніць сітуацыю ў складанай і трывожнай атмасферы, створанай глабальнай пандэміяй.

А калі ў вас усё атрымаецца, вы заўсёды зможаце паказаць свайму сябру, любімаму чалавеку або суседу мульцяшнага бегемота. Памятайце, вакцыны вельмі важныя і зусім не страшныя!

Падрабязную інфармацыю можна знайсці на сайтах: