25 сакавіка – Міжнародны дзень салідарнасці з Беларуссю. Працяг рэпрэсій

25 сакавіка беларусы адзначаюць 105-годдзе абвяшчэння ў 1918 годзе незалежнасці вольнай Беларускай Народнай Рэспублікі. Гэты дзень – нагода задумацца аб рэаліях сённяшняй Беларусі, асабліва аб становішчы грамадзян, іх свабодах і правах. На жаль, у гэтай сферы мала што святкаваць.

У рамках EUvsDisinfo мы вывучылі ключавыя падзеі ў галіне свабоды слова, дзяржаўнага кантролю над інфармацыйным ландшафтам і ўзмацнення рэпрэсій. Свежыя матэрыялы пра зняволенага лаўрэата Нобелеўскай прэміі міру Алеся Бяляцкага глядзіце тут, пра Дзень салідарнасці з палітвязнямі 27 лістапада – тут і пра тое, як незалежныя СМІ і актывісты працягваюць рызыкаваць усім, – тут. Адважныя беларусы індывідуальна, у складзе грамадскіх арганізацый і нешматлікай рэшты незалежных СМІ працягваюць дакументаваць факты.

Калі мы адзначаем 25 сакавіка, дзяржаўная адміністрацыйная сістэма, суды і сілавікі цалкам занятыя тым, каб запалохаць грамадства і прымусіць замаўчаць галасы апанентаў. Вядомыя інструменты, такія як навешванне цэтліка «экстрэміст», адданне суду, арышт і турэмнае зняволенне, выкарыстоўваюцца ў большым маштабе супраць большай колькасці людзей, а паводзіны сілавікоў адкрыта жорсткія. Танальнасць і фармулёўкі ў СМІ рэжыму сталі больш жорсткімі.

«Зачысціць здраднікаў»

Пасля атакі 26 лютага на самалёт ВПС Расіі на беларускім ваенным аэрадроме Лукашэнка спыніў афіцыйнае адмаўленне і маўчанне, які доўжыўся тыдзень, калі 7 сакавіка прызнаў факт нападу, заявіўшы, што вінаватыя былі злоўлены, і паабяцаў «жорсткую зачыстку» ад патэнцыйных здраднікаў.

Лукашэнка ў апошнія гады павысіў узровень рэпрэсій у Беларусі – глядзіце тут – і ён і расійскія ўлады злавесным чынам натхнялі адно аднаго. Мова «зачысткі ад здраднікаў» мае паралель з працэсамі, якія Пуцін запусціў у Расіі, заклікаўшы «ачысціць грамадства ад непатрыётаў» альбо «выплюнуць іх, як мух», у знакавых выступах.

Заклікі да «кантролю за думкамі» і больш жорсткіх дзеянняў

У цэлым пасля інцыдэнту з расійскім вайсковым самалётам рыторыка ў дзяржаўных СМІ стала больш жорсткай. Таксама 7 сакавіка адзін з ключавых прапагандыстаў Людміла Гладкая, якая знаходзіцца ў санкцыйным спісе ЕС, апублікавала «калонку» для газеты прэзідэнцкай адміністрацыі «Беларусь сегодня», поўную нецэнзурных слоў і прыніжальных для годнасці заяў, у асноўным супраць украінскага Прэзідэнта Уладзіміра Зяленскага.

Падаецца, калі прапагандысты абмяркоўваюць на дзяржаўным тэлебачанні, як пераследваць людзей за іх палітычныя погляды, яны імкнуцца выклікаць страх. Дзяржаўнае тэлебачанне працягвае паказваць прапагандыстаў, якія адкрыта абмяркоўваюць неабходнасць палітычных рэпрэсій. Тэлеканал СТВ паказаў «ток-шоу», у якім вядомы дзяржаўны прапагандыст Андрэй Мукавозчык заклікаў да абмежавання правоў людзей з дэмакратычнымі поглядамі. Ён заклікаў правяраць асабістыя акаўнты ў сацыяльных сетках, асабліва ў Facebook, на наяўнасць дэмакратычнага кантэнту. Глядзіце кароткае рэзюмэ абмеркавання СТВ, зроблены «Зеркалом».

Незалежныя аглядальнікі СМІ мяркуюць, што з 7 сакавіка па ўсёй краіне былі арыштаваны дзясяткі, калі не сотні чалавек. Падрабязней пра палітвязняў і затрыманых глядзіце на сайце Праваабарончага цэнтру «Вясна».

Найбуйнейшыя незалежныя СМІ пацярпелі ад працяглых турэмных тэрмінаў для журналістаў і блогераў

Галоўны рэдактар найбуйнейшага незалежнага СМІ Tut.by Марына Золатава і дырэктар Tutby Media Людміла Чэкіна былі асуджаны на 12 гадоў пазбаўлення волі па выніках закрытага палітычна матываванага судовага працэсу па абвінавачванні ва ўхіленні ад выплаты падаткаў, распальванні варожасці і закліках да дзеянняў, якія наносяць шкоду нацыянальнай бяспецы.

Напярэдадні прысуду на Першым дзяржаўным тэлеканале Беларусі быў паказаны паўтарагадзінны прапагандысцкі фільм, які дыскрэдытуе Tut.by і яго каманду. Супрацоўнікаў СМІ Tut.by дэ-факта абвінавацілі ў датычнасці да масавых пратэстаў 2020-2021 гадоў пасля фальсіфікацыі прэзідэнцкіх выбараў. Іх таксама абвінавачвалі ў больш ранніх усплёсках грамадскай незадаволенасці, хаця Tut.by проста асвятляў падзеі ў адпаведнасці са звычайнымі журналісцкімі стандартамі. Акрамя таго, да 1,5 гадоў пазбаўлення волі быў прыгавораны блогер Дзмітрый Гарбуноў за «абразу Лукашэнкі і прадстаўніка ўлады».

Зняволены блогер спрабаваў скончыць жыццё самагубствам

Паводле звестак праваабаронцаў, нядаўна ў турме блогер Ігар Лосік здзейсніў спробу самагубства, парэзаўшы сабе рукі і шыю. Лосік быў прыгавораны да 15 гадоў пазбаўлення волі па выніках палітычна матываванага судовага працэсу, які праходзіў за зачыненымі дзвярыма. Пазней на два гады пасадзілі ў турму і яго жонку Дар’ю. Мы адсочвалі справу Ігара Лосіка тут.

Новыя крымінальныя справы ў пакаранне за свабоду слова і выказвання

70-гадоваму Васіля Дземідовіча, прыгаворанага да 6,5 гадоў пазбаўлення волі за нібыта абразу Лукашэнкі і іншых афіцыйных асоб і вядомаму як «найстарэйшы беларускі тэрарыст», хутка чакае трэці суд. На гэты раз яго абвінавачваюць у «абразе прадстаўніка ўлады».

Пакаяльныя відэа

Асабліва перакручанай тэндэнцыя пасля закліку Лукашэнкі 7 сакавіка да зачысткі з’яўляюцца «пакаяныя відэа», – зневажальныя запісы, на якіх людзей прымушаюць прасіць прабачэння за свае нібыта незаконныя дзеянні, заявы альбо проста «лайкі» ў сацыяльных сетках. 17 сакавіка МУС заявіла аб працягу «комплекснай адпрацоўкі асоб, якія падтрымліваюць антыдзяржаўныя погляды». У апошні час падкантрольныя рэжыму СМІ апублікавалі дзясяткі новых «відэа пакаяння» і відэа жорсткіх затрыманняў людзей у Беларусі. Да нядаўняга часу такі кантэнт публікавалі ў асноўным падкантрольныя рэжыму Telegram-каналы без відавочнай прамой сувязі з рэжымам, але зараз гаворка ідзе пра акаўнты ключавых кантраляваных рэжымам СМІ, такіх як «Беларусь сегодня» і «БелТА» (дзяржаўнае тэлеграфнае агенцтва).

Прыклады мінулага тыдня ілюструюць гэтую тэндэнцыю:

• Затрыманы КДБ 18-гадовы Арцём Бярозкін расказвае на відэа, як размяшчаў праўкраінскі кантэнт у сацыяльных сетках.
• Бацька беларускага салдата Дзяніса Урбановіча, які ваюе за Украіну, на відэа заклікае сына вярнуцца ў Беларусь і адсядзець 10 гадоў у турме.
• Вядомы эксперт у галіне адукацыі Яўген Лівіянт, раней затрыманы разам з членамі сям’і па палітычна матываваных абвінавачаннях, даў “інтэрв’ю» дзяржаўнаму тэлеканалу АНТ, у якім выказаў шкадаванне з нагоды ўдзелу ў мірных пратэстах у жніўні 2020 г. і сваёй згоды далучыцца да дэмакратычнага экспертнага савета.

Тут, на EUvsDisinfo, мы не будзем даваць спасылкі ці спрыяць далейшаму распаўсюджванню гэтых жорсткіх сведчанняў, малюнкаў ці відэа. Мы мяркуем, што чытачы могуць сабе ўявіць, як гэта выглядае, калі чалавека падвяргаюць моцнаму стрэсу і ціску, прымушаюць прамаўляць відавочна сфабрыкаваныя самапрыніжальныя фразы, тады як ён, верагодна, выдатна разумее, што гэта хутка трапіць у інтэрнэт і будзе раскручана прапагандыстамі дзяржаўнага апарату. Пранізлівы холад ад паказальных працэсаў і рэпрэсій у стылі СССР. Розніца ў тым, што пра гэта сёння пішацца не ў пыльным папяровым артыкуле ў камуністычнай «Праўдзе», а анлайн, з усімі абцяжарваючымі наступствамі ад размахаў інтэрнэт-аўдыторыі.

Арышты і затрыманні былых супрацоўнікаў дзяржаўных СМІ

Пра апошнія выпадкі затрымання былых супрацоўнікаў дзяржаўных СМІ паведамлялася на мінулым тыдні. Разам з жонкай затрыманы Дзмітрый Баяровіч, які да звальнення ў 2021 годзе працаваў на тэлеканале СТВ. Вольга Гладкая, былы медыя-мэнэджар тэлеканала «Беларусь 2», якая звольнілася ў верасні 2020 года, была арыштавана, і ёй прад’яўлена крымінальнае абвінавачанне за «пратэст». Прадзюсар тэлеканала «Беларусь» 1 Андрэй Пінчук быў звольнены пасля непрацяглага затрымання.

Беларуская асацыяцыя журналістаў: цяпер «экстрэмісцкае фармаванне»

28 лютага 2023 года КДБ Беларусі ўключыў БАЖ, а таксама дзевяць медыя-менеджараў, звязаных з БАЖ, у спіс «экстрэмісцкіх фармаванняў». Такі ж цэтлік атрымала і рэгіянальная «Брестская газета». Акрамя таго, «экстрэмісцкімі» прызнаны дзесяткі акаўнтаў у сацыяльных сетках «УКантакце», «Твітар», «Аднакласнікі», «Фэйсбук» і «Тэлеграм».

Гэта сур’ёзны рэпрэсіўны крок, паколькі ён, хутчэй за ўсё, адпалохае людзей, якія сталі аб’ектам пераследу з боку ўладаў, ад звароту па дапамогу і параду ў БАЖ. Арганізацыя становіцца таксічнай, паколькі «экстрэмісцкая» азначае, што іншыя людзі могуць сутыкнуцца з крымінальным пераследам за сувязь з «экстрэмістам» ці нават за публікацыю каментароў у сацыяльных сетках – як гэта ўжо адбываецца. Глядзіце наш матэрыял.

Новыя «экстрэмісты»

15 сакавіка ў рэдакцыі газеты «Інфа-Кур’ер» быў праведзены ператрус, затрыманыя трое супрацоўнікаў рэдакцыі. Гэта літаральна апошняя незалежная рэгіянальная газета ў Беларусі, якая працягвала выпускаць друкаваную прадукцыю. У той жа дзень у кватэры галоўнага рэдактара «Рэгіянальнай газеты» Аляксандра Манцэвіча адбыўся ператрус. Яе сайт быў унесены ў спіс «экстрэмісцкіх» крыніц у 2022 годзе, але выданне працягвала публікаваць кантэнт у сацыяльных сетках.

Сайт Брэсцкага абласнога аддзялення Праваабарончага цэнтру «Вясна» і Telegram-канал Віцебскага абласнога аддзялення «Вясны» таксама былі прызнаныя «экстрэмісцкімі».

Да «экстрэмісцкага» спісу дадаўся дзясятак выпускаў гістарычных часопісаў «Наша гісторыя» і «Архе», прысвечаных навуковым і папулярным публікацыям пра гісторыю Беларусі. У афіцыйным абгрунтаванні ўключэння ў спіс «экстрэмісцкіх», у прыватнасці, гаворыцца аб іх крытычным асэнсаванні савецкага перыяду. Зноў жа, назіраецца аналогія з Расіі, дзе выказванне сумневу ў ролі Савецкай Арміі і яе дзеяннях («ачарненне рэпутацыі») з’яўляецца крымінальным злачынствам.

Пуцін капіюе Лукашэнку і наадварот

Па аналогіі з апісаным вышэй узаемным натхненнем на выказванні супраць апазіцыі, ёсць пэўная паралель і паміж практыкамі расійскай і беларускай улады, якія аб’яўляюць людзей ці арганізацыі «экстрэмістамі» альбо «непажаданымі». Нават калі пэўныя прававыя наступствы адрозніваюцца, у абодвух выпадках яны вельмі сур’ёзныя для пацярпелых. Пацярпелыя аказваюцца ў свайго кшталту «адкрытай турме», робяцца ізгоямі, з якім ніхто не павінен мець справу і прыналежнасць да якіх робіцца злачыннай. Глядзіце наш матэрыял.

На гэтым цёмным фоне апошніх падзей стойкасць і мужнасць беларусаў неверагодныя. Ёсць усе прычыны адзначаць Дзень Волі – Дзень Свабоды Беларусі.

#StandWithBelarus