Kluczowe narracje prokremlowskiej dezinformacji, część 1: elity kontra lud

Cechą charakterystyczną prokremlowskiej dezinformacji jest jej powtarzalność. Wygłaszając wszystkie swoje oburzające twierdzenia, prokremlowskie media często przypominają zdartą płytę, trzymając się zaledwie kilku podstawowych komunikatów przeznaczonych dla krajowej i międzynarodowej publiki. To nie przypadek czy przeoczenie, a zamierzone działanie: wielokrotne powtarzanie kłamstw sprawia, że brzmią one bardziej wiarygodnie. Prokremlowskie źródła dezinformacji realizują ten plan, trzymając się zestawu powtarzanych wielokrotnie narracji, które pełnią rolę swoistych szablonów do opowiedzenia konkretnych historii.

Narracja to ogólny komunikat, przekazywany za pomocą tekstu, obrazów, metafor i innych środków. Narracje pomagają przekazać przesłanie, tworzą suspens i nadają informacji atrakcyjności. Można je łączyć i modyfikować w oparciu o aktualne wydarzenia i panujące postawy. Niektóre z nich powtarzane są od setek lat – warianty narracji o „zgniłym Zachodzie” dokumentowane są od XIX wieku. Zespół EUvsDisinfo zidentyfikował zestaw pięciu dominujących narracji wykorzystywanych przez prokremlowskie źródła dezinformacji, a także kluczowe elementy kremlowskiego sposobu opowiadania historii. Wykorzystanie tych kluczowych prokremlowskich narracji dezinformacyjnych mogliśmy zaobserwować przy wielu okazjach: podczas prób ingerencji w wybory, w trakcie pandemii COVID-19, przy próbach usprawiedliwienia niesprowokowanej wojny na Ukrainie.

W ciągu najbliższych kilku tygodni przedstawimy aktualizowany przegląd pięciu najczęstszych narracji dezinformacyjnych, które wciąż pojawiają się w rosyjskich i prokremlowskich przekazach dezinformacyjnych. Oto pierwsza z nich.

Pierwsza kluczowa narracja prokremlowskiej dezinformacji: elity kontra lud

Idea elity oderwanej od ciężko pracującego ludu wyraźnie przewija się w historii politycznej. Szereg polityków i ruchów politycznych twierdziło, że reprezentuje głos zwykłego człowieka, maluczkiego obywatela, milczącej większości, przeciwko skorumpowanej i próżnej klice składającej się z przedstawicieli partii politycznych, korporacji i mediów. Ta narracja nie jest wymysłem Kremla, ale prokremlowskie źródła dezinformacji często po nią sięgają.

Kozły ofiarne podane na tacy

Ta narracja może być bardzo skuteczna, ponieważ wskazuje kozła ofiarnego, na którego ludzie mogą zrzucić wszelkie pretensje: bankierów, wielkie korporacje, Żydów, oligarchów, Muzułmanów, brukselskich biurokratów – do wyboru, do koloru. Rosyjskie źródła dezinformacji szeroko wykorzystywały tę narrację podczas pandemii COVID-19, notorycznie twierdząc, że Bill Gates albo wymyślił koronawirusa, albo używał szczepionek przeciwko niemu do wszczepiania „mikrochipów”.

Narracja ta jest też silnie związana z różnymi teoriami spiskowymi. Wspólną cechą jest twierdzenie o istnieniu tajnych elit: pociągających za sznurki władców o niecnych zamiarach działających w cieniu. Przez cały czas trwania pandemii narracja ta okazała się działającym, skutecznym i wygodnym szablonem dla krzewicieli dezinformacji. Na naszej stronie znajdziecie liczne przykłady stwierdzeń, jakoby wirus został stworzony przez człowieka, a działania mające na celu ograniczenie jego rozprzestrzeniania się są jedynie sposobem elit na zniszczenie życia zwykłych ludzi.

Poza pandemią narrację tę wykorzystano w przeddzień referendum w sprawie Brexitu w 2016 roku, jak możemy zaobserwować w tych dwóch artykułach opublikowanych przez Sputnik: „Eurokracja zagraża Europie” oraz „Waffen-EU”.

Anglosasi i Ukraina

Narrację „elity kontra lud” wykorzystano również w kontekście inwazji Rosji na Ukrainę. Prokremlowskie źródła próbowały przedstawić inwazję Rosji jako „anglosaski” spisek, nastawiający Słowian przeciwko sobie.

W języku prokremlowskim „Anglosasi” to termin zbiorczy służący do szkalowania Zachodu, a w szczególności Zjednoczonego Królestwa i USA. Według tej narracji Anglosasi są przebiegli i krwiożerczy, obmyślając nikczemne plany dominacji nad światem. Termin ten jest często wykorzystywany do konstruowania teorii spiskowych i zawiera element „zderzenia cywilizacji”, pomagając przedstawić Zachód jako „obcych” i umacniając ideę, że Rosja należy do „innej cywilizacji”.

Dlatego właśnie, według prokremlowskich specjalistów od propagandy, w Ukrainie mamy (anglosaskie) elity kontra (słowiański) lud: Anglosasi dążą do konfliktu z Rosją za wszelką cenę, w 2014 roku zorganizowali zamach stanu pod przykrywką demokratycznego protestu, chcą wciągnąć Ukrainę w wojnę przeciwko Słowianom i wykorzystują ją jako antyrosyjski bastion itd.

Kłamstwa z rozsądku

Narracja „elity kontra lud” ma długą, ponad stuletnią historię. Jej zwolennicy twierdzą, że jest głosem rozsądku i opowiada się za pozbawionym praw obywatelskich ludem, przekazując władzy prawdę przeciwną elitom, którą za wszelką cenę starają się one ukryć.

„Prawda” może dotyczyć szerokiej gamy zagadnień, w tym wojny i pokoju, migracji, gospodarki, zaś konkretne elity uznawane za „winne” ukrywania prawdy są strategicznie dobierane do pretensji odbiorców. Narrację tę można więc przystosować i zastosować do pozornie nieskończonej liczby zagadnień: „kryzys migracyjny został wywołany przez wielkie korporacje w celu uzyskania taniej siły roboczej”; „zmyślony problem globalnego ocieplenia służy bankierom do odwrócenia uwagi społeczeństwa od rzeczywistych problemów”; „globalne korporacje, głównie producenci broni, są odpowiedzialne za wojnę w Ukrainie”.

Ostatecznie, choć ta narracja wydaje się być na pozór przychylna zwykłym ludziom, jej korzenie są w rzeczywistości autorytarne. Rzadko przedstawia się dowody na poparcie wysuwanych twierdzeń, a zgodnie z zasadami myślenia w kategoriach spiskowych jako dowód wykorzystywany bywa sam brak dowodów: „Zobaczcie, jak wielką władzę mają elity, ukrywając wszelkie ślady swojej konspiracji!”. Zazwyczaj też narracja ta wymaga od czytelnika polegania wyłącznie na słowach narratora: „Znam prawdę, zaufaj mi!”. W istocie, jak wszystkie narracje oparte na teoriach spiskowych, ta wymaga od swoich odbiorców przyjęcia twierdzeń w oparciu o wiarę, a nie fakty.

Więcej na temat narracji „elity kontra lud” można przeczytać tutaj. Więcej na temat Anglosasów można przeczytać tutaj.